W dniach 20-21 października odbyła się konferencja IREG 2020 - University rankings in the time of uncertainty, podczas której wystąpili reprezentanci wszystkich najważniejszych organizacji rankingowych na świecie. Konferencja miała początkowo odbyć się w Pekinie, a uczelnią-gospodarzem miał być Beijing University of Technology (BJUT).
Jednak z uwagi na pandemię COVID-19 przyjęła formę wirtualną i zrealizowana została z profesjonalnego studia eventowego Perspektyw w Warszawie. Zgromadziła ponad 350 uczestników z całego świata. Podczas 6 sesji czołowi rankerzy z całego świata i międzynarodowi eksperci od szkolnictwa wyższego pokazali tak różnorodne perspektywy, że relacjonując to niecodzienne wydarzenie, nie sposób odnieść się do nich wszystkich.
Rankingi są elementem rzeczywistości akademickiej, skoro ona się zmienia, to i rankingi muszą się zmienić. Dwie sesje konferencji zostały poświęcone właśnie temu, jak COVID-19 wpłynął na największe światowe klasyfikacje. Podczas sesji wtorkowej Robert Morse przedstawił wyniki najnowszej edycji rankingu US News Best Global Universities oraz zmieniające się na przestrzeni ostatnich lat trendy, jakie daje się w nich zaobserwować.
Ben Sowter przedstawił optymistyczne spojrzenie na mobilność studentów, powołując się na wyniki badania przeprowadzonego przez QS. Podkreślił, że COVID w nieznacznym stopniu wpłynął na plany studentów odnośnie podejmowania przez nich studiów za granicą. Wciąż deklarują oni chęć wyjazdu, czasem zmienia się kierunek ich destynacji. Inni przekładają wyjazd na kolejny semestr, ale odsetek tych, którzy definitywnie rezygnują z mobilności jest niewielki.
Phil Baty krótko podsumował zmiany, jakich wprowadzenie rozważa się w metodologii rankingu THE World University Rankings, a następnie przedstawił najważniejsze założenia THE Impact Rankings, który dotyczy aktywności uczelni w zakresie realizacji celów zrównoważonego rozwoju. Podkreślił, że w 2019 roku, kiedy opublikowano wyniki jego pierwszej edycji nikt chyba nie spodziewał się, że zbliża się nowa rzeczywistość, w którą ten ranking tak dobrze się wpisze.
Założenia rankingu zostały rozwinięte w sesji specjalnej poświęconej wyłącznie THE Impact Rankings. Podkreślono w niej, że żyjemy w świecie tak różnorodnym, z tak różnymi potrzebami, że nie zawsze oczekuje się od uczelni, żeby była uczelnią badawczą. Nie zawsze i nie dla wszystkich badania naukowe są najważniejsze i decydujące np. przy wyborze uczelni czy partnera w projekcie. Nie wszyscy chcą i muszą być jak Harvard University. THE Impact Rankings jest próbą odpowiedzi na te zróżnicowane potrzeby uczelni oraz potrzeby różnych grup odbiorców rankingów. Nie ma jednego modelu doskonałości i w rankingu THE Impact Ranking zostało to właśnie uwzględnione.
W środowej sesji poświęconej rankingom światowym Ludo Waltman przedstawił bardzo ciekawą inicjatywę INORMS Research Evaluation Working Group, w ramach której dokonano ewaluacji 6 najważniejszych światowych rankingów. Dla każdego z nich zdiagnozowano słabe i mocne strony, wskazując w ten sposób obszary, w których rankingi powinny podjąć działania doskonalące. Zapoznał uczestników konferencji z opracowanymi w ramach tej inicjatywy rekomendacjami dla rankingu CWTS Leiden.
Z kolei Kirill Ivanov z moskiewskiego Three University Mission Ranking odniósł się do tego, jak mogą zmienić się wyniki uczelni w ramach poszczególnych wskaźników rankingowych w związku z pandemią. Podzielił te wskaźniki na 3 grupy w zależności od przewidywanej dynamiki zmian. Wyróżnił wskaźniki, w których zmiany spowodowane pandemią będą widoczne od razu, wskaźniki, w których zmiany będą zauważalne dopiero za kilka lat oraz wskaźniki „konserwatywne”, w pomiarze których zmiany spowodowane COVID nie będą widoczne w ogóle lub prawie w ogóle. Zwrócił także uwagę na bardzo duże zmiany w wynikach uczelni we wskaźnikach związanych z ich widocznością w Internecie. W zależności od tego, jak uczelnie zareagowały na zwiększającą się obecnie potrzebę istnienia w sieci, znaczna ich część albo bardzo spadła w tych wskaźnikach albo bardzo poszła w górę. To właśnie w tych wskaźnikach widoczne są duże zmiany w klasyfikacji.
Podczas sesji poświęconej inicjatywom doskonałości podkreślono konieczność zapewnienia wszystkim równych szans uczestnictwa we współpracy badawczej. Zwrócono uwagę na dostęp do najnowszych technologii jako ten obszar, gdzie ta nierówność może się pojawić. Zasygnalizowano także trudności ze wsparciem dla młodych badaczy. Zdalna praca i zamknięte uniwersytety nie sprzyjają kontaktowi face-to-face ucznia z mistrzem. Zdalnie trudniej monitorować i wspierać młodych badaczy. Łatwiej także o wypalenie zawodowe. W ramach tej sesji zastanawiano się także nad tym, czy kontakt tradycyjny ułatwia współpracę badawczą i czyni ją bardziej innowacyjną.
Michael Matłosz z EuroScience podkreślił z kolei, że nigdy nie byliśmy równi, zawsze były jakieś czynniki, które sprawiały że dane grupy są bardziej uprzywilejowane, a COVID te nierówności pogłębił. Inicjatywy doskonałości muszą odpowiedzieć na te nierówności i im przeciwdziałać. Poruszył także temat trudności łączenia pracy zawodowej i obowiązków domowych w dobie pandemii przez kobiety. Uznał je za grupę szczególnie narażoną na nierówności.
Poruszony przez Michaela Matlosza problem nierówności płci kontynuowali w kolejnych sesjach M’hamed el Aisati z Elsevier oraz Samile Andréa de Souza Vanz z Brazylii. Zwrócili uwagę na bardzo trudną sytuację, w jakiej znalazły się w czasie pandemii kobiety. Konieczność zdalnej nauki najmłodszych dzieci w większości krajów spowodowała, że są one podwójnie obciążone obowiązkami. W takiej sytuacji trudno im kontynuować pracę badawczą. Muszą dzielić swój czas i swoją uwagę między obowiązki domowe i zawodowe. To generuje ogromną nierówność płci.
W środowej sesji poświęconej rankingom krajowym paneliści poddali refleksji trudności, z którymi spotkali się podczas gromadzenia danych do ostatnich edycji tych rankingów. Akcent tej sesji został jednak położony na to, jak ważne są rankingi krajowe. Podkreślono, że budują i utrzymują one współzawodnictwo między uczelniami w danym kraju i pobudzają uczelnie do samorefleksji dotyczącej ich rozwoju. Są także ważnym uzupełnieniem rankingów globalnych. Mają większy zasięg, klasyfikowana jest w nich większa liczba uczelni z danego kraju i odnoszą się do lokalnej, bądź krajowej perspektywy, która dla części odbiorców rankingów jest bardziej istotna niż perspektywa globalna.
Kilkakrotnie podczas konferencji nawiązywano do trzeciej misji uniwersytetów. Podkreślano, że zyskuje ona coraz większe znaczenie, nie tylko przez pandemię, ale także przez zmiany klimatyczne, przez zachodzące zarówno przed epidemią, jak i obecnie zjawiska społeczne i napięcia polityczne. Uczelnie mają tutaj do odegrania olbrzymią rolę. To jest ich czas. COVID to nie jest jedyny kryzys, z którym się powinny zmierzyć. Rasizm, niesprawiedliwość społeczna, zrównoważony rozwój – to także problemy, na które uczelnie muszą odpowiedzieć. Takie bowiem są dziś potrzeby społeczne.
Podczas konferencji poruszono także kwestie związane z kształceniem studentów. Wysoka jego jakość to temat, który był obecny w dyskusjach akademickich już przed pandemią. COVID poszerzył jedynie nasz horyzont myślowy, spowodował, że trzeba było szybciej szukać nowych rozwiązań. Dał szansę wprowadzenia innych metod kształcenia, innego sposobu pracy ze studentami. Podkreślono także, że zdecydowanie więcej wagi w programach kształcenia należy przykładać do odpowiedzialności społecznej absolwentów. Okoliczności związane z pandemią i innymi powszechnymi dziś problemami po raz kolejny to potwierdzają. Nasi absolwenci muszą być przygotowani do funkcjonowania w jeszcze bardziej złożonej rzeczywistości niż ta, z którą mieliśmy do czynienia do tej pory.
Rozważania dotyczące kształcenia zakończono optymistycznym akcentem. Uczelnie nie staną się na zawsze uczelniami on-line. W kształceniu zachodzą oczywiście gruntowne zmiany i zachodzą one szybko. Tego wymagają okoliczności. Wiele z tych rozwiązań zostanie utrzymanych, bo okazały się skuteczniejsze niż te tradycyjne, ale nie należy bać się tego, że w przyszłości kształcenie będzie prowadzone wyłącznie on-line.
W ostatniej sesji Alex Usher i Richard Holmes podkreślili to, że w 2020 nie ma już jednomyślności odnośnie tego, czym jest uczelnia i jaka ona powinna być. Widać tutaj ogromną różnorodność poglądów. Przewidują, że coraz bardziej widoczne będzie zróżnicowanie zainteresowania poszczególnymi rodzajami rankingów. Azja, zwłaszcza Chiny pójdą w rankingi stricte badawcze. W innych krajach na znaczeniu zyskają z kolei te rankingi, które dotyczą wpływu uczelni na społeczeństwo. Obaj podkreślili, że rankingi nie znikną z naszej akademickiej rzeczywistości, choć może się tak zdarzyć, że w niektórych krajach stracą jednak swoje znaczenie lub będzie ono mniejsze niż dotychczas.
Richard Holmes postawił także szereg przewrotnych pytań związanych z tym, co czeka nas po pandemii. Co gorsza, zwłaszcza dla tych, którzy oczekiwali usłyszeć odpowiedzi, pozostawił te pytania bez jednoznacznego komentarza. Pokazał różne możliwe perspektywy. Dzięki temu pozwolił lepiej dostrzec złożoność tych wszystkich problemów, rozbudził refleksyjność uczestników konferencji i zmotywował do włączenia trybu „szerszy horyzont myślowy”. A czyż nie o to właśnie w tej konferencji chodziło?
Mnie osobiście konferencja dała odpowiedź na część pytań, na które odpowiedzi szukałam. Ale z drugiej strony uświadomiła istnienie kolejnych wątpliwości. Dała ogromny zasób materiału „do przetrawienia”. COVID wpłynął na każdy obszar szkolnictwa wyższego. Najczęściej podkreśla się jego wpływ na mobilność i szeroko rozumianą internacjonalizację, ale COVID wpłynął na każdy aspekt akademickiej rzeczywistości, na zatrudnienie, wynagrodzenia, na badania, realizację i monitorowanie jakości procesu kształcenia. To także nowe potrzeby uniwersytetów i ich otoczenia, to także inne niż dotychczas spojrzenie na rankingi.
Znaczna część mówców zachęcała do tego, aby spojrzeć na COVID nie jak na wyzwanie, lecz jak na szansę. Patrząc zatem w ten sposób, można powiedzieć, że pandemia dała nam szansę udziału w bardzo interesującym wydarzeniu. Bo kto z nas mógłby pozwolić sobie na to, żeby pojechać do Pekinu i uczestniczyć w tej konferencji? Z pewnością niewielu z nas. Kto skorzystał z tej szansy i gościł przez te dwa dni Pekin w domu, ten na pewno nie żałuje. Tego jestem pewna.
Podczas konferencji Isidro Aquillo, autor rankingu Webometrics został uhonorowany Medalem IREG za swoją pracę i wkład w rozwój tego rankingu. Ranking Webometrcis, często niesłusznie krytykowany i traktowany jako ranking stron internetowych, obecnie świetnie wpisuje się w sytuację, w której strona internetowa uczelni zyskuje ogromne znaczenie dla widoczności uczelni i wzmacniania jej marki. O tych kwestiach Isidro Aquillo mówił już w 2004 roku kiedy opublikowano pierwszą edycję rankingu Webometrics. Trzeba przyznać, że Isidro doskonale przewidział sytuację. Dziś podnoszenie skuteczności portali internetowych uczelni w zakresie dostarczania informacji o działalności uczelni oraz jej interakcji ze studentami, czy partnerami w projektach badawczych i edukacyjnych to jeden z najważniejszych celów, zyskujących w pandemii jeszcze większe znaczenie.
Justyna Kopańska
Justyna Kopańska jest związana zawodowo ze szkolnictwem wyższym ponad 15 lat, z których większość poświęciła jakości kształcenia i akredytacjom.
Uczestniczyła w wielu międzynarodowych projektach edukacyjnych, których tematyka koncentrowała się na zagadnieniach związanych z mniejszościami narodowymi i etnicznymi oraz ewaluacją i zapewnianiem jakości kształcenia. Z wykształcenia filozof i etnolog.
Obecnie pracuje w Centrum Współpracy Międzynarodowej Politechniki Łódzkiej i zajmuje się akredytacjami i rankingami międzynarodowymi.