Koncepcja STEM (Science, Technology, Engineering, Mathematics) doczekała się już wielu interpretacji. Tworzone na jej bazie inicjatywy edukacyjne udowadniają, że nowoczesne podejście do rozwijania kompetencji z zakresu nauk ścisłych i technicznych może, a nawet powinno iść w parze z refleksją nad rolą innych dyscyplin w tym procesie. Poprzez rozszerzenie STEM o komponent „arts”, powstała koncepcja STEAM, która podkreśla znaczenie sztuki w innowacyjnej edukacji.
Współpraca zamiast konkurencji
Jeśli chcemy, aby wiedza była kluczową wartością w społeczeństwie, a uzyskiwanie nowych kompetencji stało się łatwiejsze, musimy patrzeć na uczenie się jak na złożone przedsięwzięcie, w którym rozmaite dziedziny uzupełniają się, a nie wykluczają. Takiego zdania jest między innymi John B. King Jr., amerykański Sekretarz do spraw Edukacji. W przemówieniu wygłoszonym niedawno w Las Vegas Academy of the Arts przypomniał, że istnieje wystarczająco wiele dowodów pozwalających twierdzić, że nauczanie przedmiotów artystycznych i wykorzystywanie twórczej ekspresji nie tylko pozytywnie wpływa na wyniki uzyskiwane przez uczniów i uczennice w matematyce, ale pobudza też ich kreatywność, podnosi wiarę we własne siły oraz ułatwia naukę języków obcych*. King podkreślił też konieczność konstruowania programów edukacyjnych w oparciu o różnorodność i czerpanie z wielu dziedzin wiedzy.
To ważne słowa, bowiem wciąż dość często innowacyjne kształcenie bywa rozumiane jako konieczność dowartościowania jednej dyscypliny kosztem drugiej albo budowania opozycji między „rozwojową” nauką skupioną na technologii a „nieżyciową” humanistyką. Sztuka zajmuje w procesie kreowania wrażliwości i wiedzy o świecie miejsce szczególne, o czym przekonują nas zarówno historia, jak i współczesność. Niegdyś obcowanie z najwyżej cenionym malarstwem, rzeźbą czy architekturą było domeną elit, a młodych mężczyzn z warstw uprzywilejowanych wysyłano na grand tours, czyli wyprawy po Europie, których kluczowym elementem było poznawanie antycznej i renesansowej sztuki.
Na przestrzeni wieków społeczny status sztuki uległ głębokim przemianom i zwiększył się dostęp do niej, choć działalności artystów i instytucji prezentujących ich dzieła często wciąż towarzyszy atmosfera elitarności i czegoś przeznaczonego nie dla wszystkich. Lepsze społeczne rozumienie sztuki jest osiągalne, gdy jej sens można wyjaśniać poprzez połączenie z innymi sferami życia i pokazywać jak twórcze myślenie i działanie może pozytywnie oddziaływać na świat, który sami codziennie stwarzamy.
Zwolennicy i zwolenniczki idei STEAM zapraszają więc do współpracy designerów, projektantów przestrzeni, artystów wizualnych i innych twórców, dzięki czemu możliwa staje się praca nad innowacyjnymi rozwiązaniami w pełniejszym wymiarze. Eksperyment laboratoryjny i artystyczny mogą tworzyć niezwykle efektywne partnerstwo.
Od STEM do STEAM po amerykańsku
Idea STEAM rozwijana jest w wielu instytucjach edukacyjnych na świecie, lecz szczególnie intensywnie dzieje się to w Stanach Zjednoczonych. Jednym z przykładów takich przedsięwzięć jest STEM to STEAM (stemtosteam. org) realizowana w Rhode Island School of Design (RISD). Integruje ona nauczycieli, badaczy, urzędników i ludzi biznesu wokół idei włączenia w sztuki do agendy STEM, nie tylko jako dodatku, ale centralnej kategorii. Model pracy twórczej w połączeniu z nowymi technologiami traktowany jest tu jako klucz do innowacji o globalnym zasięgu. Studenci RISD realizują własne przedsięwzięcia, w których spotykają się na przykład grafika 3D z bioinżynierią, tworzone są rozwiązania z zakresu planowania przestrzeni pracy dla osób z niepełnosprawnością, zaawansowane badania z zakresu ochrony środowiska łączone są z wizjami artystycznymi, a mapy geologiczne okazują się jednocześnie dziełami sztuki i ważnymi narzędziami pracy inżynierów.
Lista projektów realizowanych dzięki grantom i stypendiom RISD jest długa. Funkcjonuje również platforma komunikacji i wymiany doświadczeń EXPspace (Expspace. risd. edu), dzięki której osoby prowadzące badania naukowe i działalność artystyczną mogą łączyć siły i zacząć przekuwać wspólne pomysły w praktykę STEAM.
Dla uchwycenia realnej wartości koncepcji STEAM kluczowe jest zrozumienie roli, jaką odgrywa współcześnie praca projektowa. W tym miejscu chodzi przede wszystkim o uwydatnienie znaczenia aktu twórczego i szeroko rozumianej kreatywności. Rzeczywistość staje się zbiorem problemów, na które należy szukać interdyscyplinarnych recept.
University of Florida jest kolejną amerykańską uczelnią, która postawiła na STEAM, dostrzegając konieczność budowania strategii edukacyjnej na synergii sztuki, nauk ścisłych i technicznych oraz humanistyki. Według przedstawionych przez florydzki uniwersytet badań **, 51 procent amerykańskich nauczycieli uważa, że programy nauczania w ich kraju zaczynają wyraźnie dystansować się od sztuki, choć w 48 stanach przyjęto specjalne standardy nauczania dotyczące sfery sztuki. Jednocześnie, specyfika kształcenia artystycznego opiera się na skupieniu na procesie i relacjach, a więc wartościach szczególnie istotnych w nowoczesnej gospodarce poszukującej innowacyjnych technologii i jej społecznego wykorzystywania. Badacze z University of Florida podkreślają, że koncepcja STEM została stworzona w celu reorganizacji systemu edukacyjnego w Stanach Zjednoczonych w sposób, który wyraźnie podniesie konkurencyjność amerykańskiej gospodarki.
Choć udało się dokonać wielu istotnych korekt w programach nauczania i rozbudzić zainteresowanie matematyką, technologiami i inżynierią u uczniów oraz uczennic, wprowadzić równościowe instrumenty, wzmacniające pozycję kobiet w systemie edukacyjnym, to sztuka i humanistyka zaczęły być spychane na naukowe peryferia. Powodem jest fakt, że wartość sztuki i idei nie daje się zmierzyć za pomocą typowych kategorii ekonomicznych. Nie odzwierciedlają jej przecież bajońskie sumy, za jakie sprzedawane są na aukcjach w Nowym Jorku i Londynie obrazy sławnych mistrzów malarstwa, a już na pewno nie o tak definiowaną wartość chodzi w STEAM. Jest ona bardziej subtelna i trudno wyrazić ją w kategoriach pieniężnych, co nie znaczy, że jest ona czystą abstrakcją, oderwaną od twardych realiów życia współczesnego.
Okazuje się, że amerykańscy uczniowie i uczennice, które przez cztery lata korzystały z kursów artystycznych lub muzycznych, uzyskiwały na decydujących o przyjęciu na studia egzaminach SAT z matematyki średnio 98 punktów więcej od pozostałych. Zatem oparcie kształcenia o koncepcję STEAM pozwala młodym ludziom uzyskiwać znacznie lepsze rezultaty na wielu polach jednocześnie. Podnosząc swe kompetencje z zakresu plastyki lub muzyki skuteczniej przyswajają również wiedzę z obszaru nauk ścisłych, wciąż stereotypowo ustawianych w opozycji do działalności artystycznej.
W De Soto West Middle School w Teksasie w ramach programu iSTEAM3D uczniowie i uczennice korzystają z interdyscyplinarnych zajęć, podczas których realizują między innymi zaawansowane projekty z użyciem drukarek 3D. Nie chodzi jednak o zwykłą zabawę atrakcyjnymi, nowoczesnymi gadżetami. Projektują między innymi od podstaw modele całych miast z uwzględnieniem systemów kanalizacyjnych czy mostów. Konstruują też roboty i korzystają z szerokiej gamy urządzeń operujących nowymi technologiami informatycznymi. Edukacja ma tu kompleksowy charakter, lecz lekcje nie są gotowym, zamkniętym zestawem wiadomości, które należy po prostu przyswoić. Kluczem do stworzenia projektów jest samodzielne i zespołowe poszukiwanie niezbędnych informacji w źródłach najróżniejszego typu oraz sposobów ich praktycznego zastosowania. Aktywność i samoorganizacja uczniów oraz rozwijanie wiedzy w wielu kierunkach stanowią fundament procesu edukacyjnego w De Soto. Placówka ta jest odpowiednikiem polskiego gimnazjum i wchodzi w skład kampusu, który tworzą także szkoły innych szczebli, kierujące się tą samą filozofią nauczania.
Kooperacja dla przyszłości
Programy odwołujące się do idei STEAM najpowszechniejsze są w Stanach Zjednoczonych, ale rozwijane są także w innych krajach. Od 2012 do 2015 roku realizowany był projekt Knowledge Incubation Innovation and Creation for Science (KiiCS) (Kiics. eu) finansowany przez Komisję Europejską. To szeroko zakrojone przedsięwzięcie stanowiło wspólny wysiłek 21 podmiotów tworzących sieć projektową oraz wielu innych organizacji i instytucji współpracujących z nimi w ramach trzyletniej inicjatywy. Celem nadrzędnym KiiCS było pokazanie jak ważną funkcję pełnią dziś centra kreatywności i innowacji, takie jak reprezentujące Polskę w omawianej sieci Centrum Nauki Kopernik. Twórcze spotkania sztuki, nauki i biznesu promowano poprzez szereg aktywności dedykowanych zarówno młodym osobom dopiero budującym podstawowe naukowe doświadczenia, jak i profesjonalistom otwartym na interdyscyplinarną współpracę.
W 2014 roku przyznano również nagrody KiiCS. Uhonorowano nimi zespoły opracowujące koncepcje i urządzenia, w których materializują się efekty kooperacji inżynierii, sztuki i interdyscyplinarnej diagnozy ważnych probemów technologicznych oraz społecznych. Jednak najistotniejszym wymiarem KiiCS była inkubacja międzysektorowej współpracy, a dokładniej angażowania rozmaitych środowisk społecznych i gospodarczych do wspólnych działań na styku sztuki i technologii, z uwzględnieniem problemów i wyzwań stojących przed społecznościami lokalnymi w Europie.
Niezliczone warsztaty, konferencje, prezentacje i inne działania popularyzatorskie w ramach KiiCS pokazały, jak ważne jest przekraczanie utartych schematów w myśleniu o relacjach między dziedzinami nauki. Zbliżenie różnych form kreatywności i wiedzy eksperckiej posłużyło do refleksji nad wieloma palącymi problemami, dotyczącymi bezpośrednio lub pośrednio całej globalnej populacji. Jak wyjść naprzeciw kwestii podnoszenia się poziomu oceanów, jak podnieść poziom zdrowia publicznego we współczesnych metropoliach, jak animować współpracę designerów i przemysłu medycznego – to tylko kilka zapytań, odpowiedzi, na które poszukiwali uczestnicy wydarzeń organizowanych w różnych punktach Europy.
Należy pamiętać, że koncepcja STEAM jest bardzo młoda, podobnie jak wiele innych wariantów STEM i z pewnością będą pojawiać się kolejne. Do nauk ścisłych, technologii, inżynierii i matematyki różne środowiska, zależnie od swych interesów dopisują z różnym skutkiem najrozmaitsze elementy: od specjalnie wyróżnianej robotyki, przez multimedia aż po religię. Uwydatnienie roli sztuki wydaje się szczególnie ważne. Jeśli przywoływane po tysiąckroć przykłady Leonarda da Vinci jako dowodu na specjalną więź łączącą sztukę z techniką, czy Nikoli Tesli lub z drugiej strony Juliusza Verne'a jako tych, których życie poświadcza, że geniusz wynalazcy i wizjonerstwo artysty również łączy bliskie pokrewieństwo nie są wystarczająco przekonujące, współczesność i przyszłość nieuchronnie będą dostarczać więcej argumentów. Ważne jest, aby twórcza współpraca laborantów, bioinżynierów, rzeźbiarzy, twórców multimedialnych instalacji, specjalistów od zaawansowanych technologicznie geopomiarów realizowana była przy odpowiednim wsparciu publicznym i pomagała przezwyciężać dzisiejszym społeczeństwom kluczowe trudności.
JD
* źródło: www.huffingtonpost.com/john-m-eger/arts-critical-to-stem-lea_b_9698136.html
** źródło: education.arts.ufl.edu/resources/stem-vs-steam-girl/
