To konkluzja najnowszego raportu Organizacji Współpracy Gospodarczej i Rozwoju na temat aspiracji edukacyjnych młodzieży i oceniania w szkole.
Raport na temat aspiracji edukacyjnych młodzieży powstał na podstawie dodatkowego kwestionariusza, towarzyszącego badaniom umiejętności uczniów PISA, w którym pytano się 15-latków o ich oczekiwania, co do kariery edukacyjnej i zawodowej. Polska zdecydowała się na uczestniczenie w tych badaniach od 2003 roku, uznając je za bardzo ważne ze względu na związki, jakie zachodzą między ambicjami edukacyjnymi naszych uczniów, rzeczywistymi wyborami ścieżek ich dalszego kształcenia a potrzebami naszej gospodarki.
– Wiele osób podchodzi do tego rodzaju analiz z dystansem, wątpią w znaczenie deklaracji uczniów, np. tego, że chcą być prawnikami, naukowcami czy strażakami. Moim zdaniem ma to głęboki sens, bo pokazuje, jakie ci młodzi ludzie mają aspiracje, czy mają szanse przełożyć je na rzeczywiste wybory, rzeczywisty sukces zawodowy i co o tym decyduje. I taki jest temat tego badania – nie tylko opisanie ambicji i aspiracji młodzieży, ale też spojrzenie, czy te aspiracje są realistyczne i czy mają szanse być zrealizowane na rynku pracy – uważa Maciej Jakubowski, wiceminister edukacji narodowej i ekspert od międzynarodowych porównań edukacyjnych.
Wyniki raportu wskazują na znaczny wzrost aspiracji młodych Polaków, którzy chcą kończyć studia wyższe, być profesjonalistami. Na podstawie wyników z 2009 roku widać duży wzrost liczby uczniów planujących uzyskanie wykształcenia wyższego, a także wzrost oczekiwań co do możliwości awansu społecznego. W 2003 r. studia magisterskie planowało ukończyć 30,1 proc. 15-latków, a w 2009 r. takie plany miało 41,2 proc. Niezwykle ważnym elementem podkreślonym w raporcie jest fakt, że uczniowie, którzy mają wysokie umiejętności potwierdzone wynikami testu PISA, w większości chcą ukończyć studia wyższe. Mamy więc do czynienia z bardzo realistyczną oceną własnych możliwości. Uczniowie są świadomi tego, co potrafią i to powoduje, że mają wysokie ambicje. W Polsce tylko poniżej 5 proc. uczniów, którzy mają wysokie umiejętności, nie planuje ukończenia studiów wyższych.
Michał Federowicz, dyrektor Instytutu Badań Edukacyjnych, zwraca uwagę na niezwykle istotny czynnik kształtujący aspiracje polskich uczniów i ich dalsze wybory edukacyjne. Jest to poziom wykształcenia rodziców, ich aspiracje w stosunku do dzieci, możliwości ekonomiczne rodziców oraz poziom ich inwestowania w kształcenie dzieci.
W Polsce mamy także dosyć niski, w porównaniu ze średnią OECD, wskaźnik bezrobocia i nieaktywności zawodowej wśród osób w wieku 15-24 lata. – To nie znaczy, że nie mamy wiele do zrobienia, dalej tak musimy zmieniać system kształcenia, żeby połączenie między edukacją a rynkiem pracy było coraz łatwiejsze – komentuje te wyniki wiceminister w kontekście toczącej się w Polsce i na świecie dyskusji, czy kształcenie ogólne sprzyja wykształceniu poszukiwanemu przez rynek pracy. – To mit, że liczą się tylko wąskie umiejętności, o przyszłości i sukcesie zawodowym w coraz większym stopniu będą decydować ogólne kompetencje, zwłaszcza absolwentów szkół zawodowych, którzy będą pracować dłużej niż 20, 30 lat.
Ważnym elementem raportu jest ocenianie w szkole. Badanie PISA daje niezwykle ciekawą perspektywę – zderzenie informacji o ocenach szkolnych z obiektywnymi wynikami testu, nastawionego na umiejętności potrzebne w życiu. Polska jest krajem, w którym oceny szkolne są najsilniej powiązane z rzeczywistym poziomem umiejętności uczniów. Jednak wciąż wiele ocen temu nie odpowiada.
– To pokazuje, że nasz system oceniania wewnętrznego jest znacznie lepszy niż w innych krajach, ale także wskazuje na potrzebę budowania systemu oceniania zewnętrznego. To argument za istnieniem systemu egzaminów zewnętrznych, który sprzyja szczególnie uczniom z rodzin nieuprzywilejowanych – zaznacza wiceminister.
Na tle tych ogólnych uwag warto uświadomić sobie wyzwania, jakie stają przed polską edukacją. Jesteśmy w grupie krajów, w których są największe różnice w aspiracjach między uczniami, którzy mają podobne wyniki w nauce, ale pochodzą z uprzywilejowanych lub nieuprzywilejowanych środowisk. W Polsce istnieje także znaczna różnica w oczekiwaniach, co do zdobycia wykształcenia wyższego między dziewczętami a chłopcami. Chłopcy dwa razy rzadziej niż dziewczęta oczekują zdobycia wykształcenia wyższego, również w przypadku tych samych wyników.
Badanie OECD wykazało, że porównywalne aspiracje z polskimi 15-latkami mają ich rówieśnicy z Włoch, Węgier i Irlandii. Co istotne, we wszystkich krajach uczniowie, którzy planują zdobyć wykształcenie wyższe, osiągają lepsze wyniki z matematyki i czytania niż uczniowie, którzy nie wybierają się na studia. Polski skok z 30 proc. w 2003 r. do 41 proc. w 2009 r. jest porównywalny ze skokiem, który w tym czasie osiągnęła tylko Nowa Zelandia, gdzie chce się dalej kształcić o 14 pkt proc. więcej młodzieży niż wcześniej. Duży skok odnotowano też w Irlandii (o 9 pkt proc.) i w Meksyku (o 7 pkt proc.).
Nadal jednak polska młodzież garnie się do wiedzy mniej chętnie niż rówieśnicy z Korei Południowej, gdzie na studia chce pójść ponad 80 proc. 15-latków, w Singapurze oraz Trynidadzie i Tobago – ponad 70 proc., a w Australii – nieco ponad 60 proc. Wśród 21 krajów Polska znalazła się na 14 pozycji. Mniej nastolatków zamierza studiować tylko na Węgrzech i Włoszech (po 40 proc.), Belgii (39 proc.), Makao i Słowenii (po 37 proc.), Austrii (30 proc.) i Łotwie (25 proc.).
LJ