W polskich uczelniach 1 września pojawią się nowi rektorzy wybrani na kadencję 2020-2024. Kim są jako grupa? Jakie mają doświadczenia? Czym odróżniają się od poprzedników?
REKTOR jest kluczową postacią w polskim szkolnictwie wyższym. Na dobre i na złe. Siła wpływu Ich Magnificencji na polską rzeczywistość, nie tylko akademicką, jest wielka – i potencjalna, i realna. Dlatego w lutym br. Perspektywy uruchomiły serwis internetowy Wybory rektorów 2020, dzięki któremu wszyscy zainteresowani mogli obserwować na bieżąco zmiany kadrowe w polskich uniwersytetach, politechnikach i akademiach. Serwis ten jest kopalnią wiedzy o rektorach i zmianach władz w polskich uczelniach od 2002 roku. W oparciu o te dane nakreśliliśmy polskich rektorów portret zbiorowy.
Jak wybierano
Wybory rektorów AD 2020 zdominowała pandemia. Do momentu wprowadzenia w połowie marca stanu zagrożenia epidemiologicznego i zakazu zgromadzeń procedury wyborcze zrealizowano w 11 uczelniach. Inni przełożyli je na później. Wszystkie kolejne wybory – z wyjątkiem Uniwersytetu Wrocławskiego, który przeprowadził je na miejskim stadionie – odbyły się w trybie online, zazwyczaj z kilkumiesięcznym opóźnieniem w stosunku do pierwotnego harmonogramu
Maraton wyborczy rozpoczęła 9 stycznia Akademia Wychowania Fizycznego i Sportu im. Jędrzeja Śniadeckiego w Gdańsku wyborem prof. dr hab. Pawła Cięszczyka, jednego z najmłodszych rektorów w kadencji 2020-2024. Ośmiomiesięczną kampanię zakończył 5 sierpnia wybór dr Przemysława Wachowskiego rektora Akademii Sztuk Pięknych im. Władysława Strzemińskiego w Łodzi. Społeczności akademickie wybrały 124 rektorów na kadencję 2020-2024, w tym 90 w uczelniach akademickich i 34 w uczelniach zawodowych (z których Państwowa Medyczna Wyższa Szkoła Zawodowa w Opolu połączyła się w międzyczasie z Uniwersytetem Opolskim).
Coraz młodsi
Statystyczny rektor-elekt publicznej uczelni akademickiej ma 56,5 roku, będzie pełnił swoją funkcję po raz pierwszy (dotyczy to 62 rektorów na 90 ogółem) i jest mężczyzną (w 6 przypadkach na 7). W porównaniu do wyborów sprzed czterech lat średnia wieku rektorów obniżyła się o 2,5 roku, a liczba kobiet-rektorek zwiększyła się 2,6 razy (jest ich obecnie 13, a było 5).
Częściowo przyczyniła się do tego ustawowa „gilotyna 67”, określająca maksymalny wiek kandydata ubiegającego się o stanowisko rektora, częściowo upływ dwóch kadencji wielu rektorów, zapewne także dość wyraźna tendencja zmiany pokoleniowej na tym stanowisku. Wśród wybranych dominują roczniki: 1955; 1958; 1962; 196 i 1971.
Powyższa charakterystyka nie obejmuje rektorów uczelni wyznaniowych i „mundurowych”, którzy są powoływani w trybie innym niż wybory, oraz rektorów publicznych uczelni zawodowych (z których dwie uzyskały niedawno uprawnienia doktorskie).
„Odmłodzenie” jeszcze wyraźniej widać w średniej wieku rektorów poszczególnych grup uczelni. Najmłodsi, a zarazem coraz młodsi, są rektorzy-elekci akademii wychowania fizycznego, średnia ich wieku wynosi 50,3 lat, podczas gdy w mijającej kadencji wynosiła 53 lata, a w kadencji 2012-2016 – 53,3. W uniwersytetach medycznych średnia wieku rektorów-elektów obecnie wynosi 51,5, a w poprzednich dwóch kadencjach kolejno: 55,5 i 57,5; w uczelniach artystycznych – obecnie 51,5, wobec 57,6 w mijającej kadencji; w uczelniach pedagogicznych – 52 wobec 56 i 57 w ostatnich dwóch kadencjach; w rolniczych – 55, a wcześniej średnia wynosiła 66 i 63,4; w uczelniach technicznych – 55,6, a było 63 i 65; w uniwersytetach – 58,6 lat (wcześniej – 60 i 60,5), w uczelniach ekonomicznych – 58,4 (wcześniej 59 i 61,5).
Kobiety na plus
Do odmłodzenia korpusu rektorskiego przyczyniły się także kobiety. W poprzednich dwóch kadencjach było ich zaledwie po pięć. Obecnie 13 kobiet poprowadzi uczelnie akademickie, w tym 11 po raz pierwszy (w publicznych uczelniach zawodowych wybrano 8 kobiet, w tym 5 na pierwszą kadencję).
Kobiety objęły to stanowisko po raz pierwszy w historii kilku uczelni: prof. dr hab. Danuta Zawadzka w Politechnice Koszalińskiej, prof. dr hab. Bogumiła Kaniewska w Uniwersytecie im. Adama Mickiewicza w Poznaniu, a prof. Marta Kosior-Kazberuk na Politechnice Białostockiej (jej rywalką była też kobieta, prof. Joanna Ejdys, taki pojedynek zdarzył się pierwszy raz w historii PB).
Rodzynkami w silnie męskim gronie rektorskim są też: dr hab. Milenia Fiedler ze Szkoły Filmowej w Łodzi; dr hab. Mirosława Jarmołowicz z Akademii Sztuki w Szczecinie; prof. Celina M. Olszak z Uniwersytetu Ekonomicznego w Katowicach; prof. Hanna Kostrzewska z Akademii Muzycznej w Poznaniu; prof. Barbara Marcinkowska z APS w Warszawie; prof. dr hab. Elżbieta Wtorkowska z Akademii Muzycznej w Bydgoszczy
Na druga kadencję zostały natomiast wybrane ponownie: prof. Dorota Segda z Akademii Sztuk Teatralnych w Krakowie; prof. Anna Wypych-Gawrońska z Akademii Jana Długosza w Częstochowie.
Po raz pierwszy
W uczelniach akademickich po raz pierwszy togi z gronostajami założy 60 rektorów, w tym: w 20 uniwersytetach – 13 rektorów; w 21 uczelniach technicznych – 15; w 19 uczelniach artystycznych – 13; w 9 medycznych – 3; w 4 pedagogicznych – 2; w 6 ekonomicznych – 4; w 6 rolniczych – 6; w 6 sportowych – 4.
36 rektorów-elektów było jedynymi kandydatami na to stanowisko, w dużej części są wśród nich osoby ubiegające się o drugą kadencję. Jednak w wielu uczelniach, zwłaszcza dokonujących wyborów w terminach majowych i czerwcowych, o urząd rektora ubiegało się 3, a nawet 6 kandydatów. W 4 uczelniach (Szkoła Filmowa w Łodzi, AM w Łodzi, ASP w Krakowie, UJK w Kielcach) głosowanie odbyło się w II turach, a nawet więcej, ponieważ dwie tury wyborów w Akademii Muzycznej w Łodzi nie przyniosły rozstrzygnięcia, co wymagało podjęcia decyzji o dalszym postępowaniu przez senat uczelni.
Spektrum dyscyplin
Przez najbliższe cztery lata Uniwersytetem Warszawskim będzie kierował ekonomista, Uniwersytetem Jagiellońskim – teatrolog i literaturoznawca. Wśród specjalności naukowych nowych rektorów uniwersytetów są historycy (Uniwersytet Wrocławski, Uniwersytet Zielonogórski, Uniwersytet Opolski), literaturoznawcy (Uniwersytet im. Adama Mickiewicza w Poznaniu, Uniwersytet Śląski), są też: geograf, ekonomista, biotechnolog, heraldyk, teolog, biolog, chirurg, archeolog.
Największe polskie uczelnie techniczne będą prowadzili: elektronik (Politechnika Warszawska), fizyk (Politechnika Wrocławska) i specjalista inżynierii materiałowej (Akademia Górniczo-Hutnicza). Rektorzy uczelni technicznych również mają zróżnicowane specjalności – budowy maszyn, nauk rolniczych; ekofizjologii i ekologii, ekonomii, konstrukcje budowlane i inżynierskie.
W uczelniach badawczych
Zmiana rektorów odbyła się w siedmiu uczelniach badawczych z grupy Top-10: prof. dr hab. Alojzy Nowak pokieruje Uniwersytetem Warszawskim, prof. dr hab. Andrzej Sokala – Uniwersytetem Mikołaja Kopernika w Toruniu, prof. dr hab. Bogumiła Kaniewska – Uniwersytetem im. Adama Mickiewicza, prof. dr hab. Jerzy Lis – Akademią Górniczo-Hutniczą w Krakowie, prof. dr hab. Krzysztof Zaremba – Politechniką Warszawską, prof. dr hab. Przemysław Wiszewski Uniwersytetem Wrocławskim, prof. dr hab. Jacek Popiel – Uniwersytetem Jagiellońskim.
Na drugą kadencję pozostali rektorzy: prof. dr hab. inż. Krzysztof Wilde w Politechnice Gdańskiej, prof. dr hab. Marcin Gruchała w Gdańskim Uniwersytecie Medycznym, prof. dr hab. inż. Arkadiusz Mężyk w Politechnice Śląskiej.
Najmłodsi i seniorzy
W gronie rektorów-elektów w uczelniach akademickich do najmłodszych należą: dr hab. Grzegorz Hańderek (43 lata), który poprowadzi Akademię Muzyczną w Katowicach, prof. dr hab. inż. Marek Adamski (43 lata) z UTP w Bydgoszczy, prof. dr hab. Paweł Cięszczyk (44 lata) z gdańskiego AWFIS, prof. Danuta Zawadzka (46 lat), rektorka Politechniki Koszalińskiej, prof. dr hab. Przemysław Wiszewski (46 lat), rektor Uniwersytetu Wrocławskiego, prof. Błażej Ostoja Lniski (46 lat), rektor ASP w Warszawie, prof. dr hab. Bartosz Molik (47 lat) w AWF w Warszawie. Najmłodszym polskim rektorem AD 2020 jest dr inż. Mateusz Kaczmarski (36 lat) zarządzający Uczelnią Państwową im. Jana Grodka w Sanoku.
Rektorami seniorami są: prof. dr hab. Jacek Popiel (66 lat), rektor UJ, prof. dr hab. inż. Jerzy Lis (66), rektor AGH w Krakowie, prof. dr hab. Stanisław Głuszek (66), rektor Uniwersytetu im. Jana Kochanowskiego w Kielcach; prof. dr hab. Andrzej Białkiewicz, rektor Politechniki Krakowskiej; prof. dr hab. Andrzej Sokala (65), rektor UMK W Toruniu, prof. dr hab. inż. Norbert Sczygiol (65), rektor Politechniki Częstochowskiej; prof. dr hab. Władysław Szymański (65), rektor Akademii Muzycznej w Katowicach.
Powroty...
W rektorskim gronie na kadencję 2020-2024 znaleźli się rektorzy, którzy po latach powrócili na to stanowisko, m.in. prof. dr hab. Krystian Kiełb, rektor Akademii Muzycznej we Wrocławiu, który pełnił funkcję rektora uczelni w latach 2008-2016; prof. dr hab. Waldemar Tarczyński, rektor Uniwersytetu Szczecińskiego w latach 2005-2012.
... i odwroty
W gronie rektorów, którym nie udał się wybór na drugą kadencję, znaleźli się: prof. Tomasz Topoliński (Uniwersytet Technologiczno-Przyrodniczy w Bydgoszczy), prof. Mirosław Wielgoś (Warszawski Uniwersytet Medyczny), prof. Dariusz Dyczewski (Akademia Sztuki w Szczecinie), prof. Kazimierz Karolczak (Uniwersytet Pedagogiczny w Krakowie).
Gratulujemy Magnificencjom zwycięstwa w wyborach i życzymy sukcesów w kierowaniu uczelniami! Nie będzie to łatwa kadencja, dlatego tym mocniej trzymamy kciuki!
PERSPEKTYWY
Statystyczny rektor-elekt publicznej uczelni akademickiej ma 56,5 roku, będzie pełnił swoją funkcję po raz pierwszy (dotyczy to 62 rektorów na 90 ogółem) i jest mężczyzną (w 6 przypadkach na 7). W porównaniu do wyborów sprzed czterech lat średnia wieku rektorów obniżyła się o 2,5 roku, a liczba kobiet-rektorek zwiększyła się 2,6 razy (jest ich obecnie 13, a było 5).