Nowym przewodniczącym Komitetu Polityki Naukowej, czyli oficjalnego zespołu doradców Ministra Edukacji i Nauki w sprawach naukowych jest od 1 czerwca prof. dr hab. inż. Marek Pawełczyk, wybitny uczony w zakresie automatyki i systemów sterowania, prorektor ds. nauki i rozwoju Politechniki Śląskiej. Rola KPN staje się z dnia na dzień coraz bardziej istotna, co stawia przed przewodniczącym Komitetu szczególne wyzwania. Zapytaliśmy prof. Pawełczyka, jak zamierza tym wyzwaniom sprostać.

- Panie Profesorze, zacznijmy od przypomnienia czym jest Komitet Polityki Naukowej, jakie są jego zadania, czym się zajmuje?

- Komitet Polityki Naukowej ma solidne umocowanie, jego rola opisana jest bezpośrednio w ustawie prawo o szkolnictwie wyższym i nauce, w artykule 340. Zgodnie z zapisami tej ustawy KPN jest organem pomocniczym ministra w zakresie polityki naukowej państwa, przeprowadza ewaluację realizacji naukowej państwa oraz opiniuje dokumenty przedstawione przez ministra, a wyniki ewaluacji są przekazywane Radzie Ministrów za pośrednictwem ministra. Ustawa reguluje szczegółowe takie kwestie, jak liczbę członków (12), czas trwania kadencji, przewodniczenie Komitetowi.

- A czy dość krótka, sześciomiesięczna, kadencja przewodniczącego KPN jest dobrym rozwiązaniem?

- Uważam, że jest to pozytywnie zweryfikowana tradycja, ze względu na to, że każdy przewodniczący wnosi efekt twórczej świeżości, proponuje tematy i moderuje dyskusję, organizuje prace. Chciałbym zwrócić uwagę na skład komitetu powoływany na kolejne kadencje, w którym są bardzo doświadczeni członkowie, reprezentujący różne dziedziny nauki, różne instytucje, różne środowiska. Są to osoby, które dysponują dużą wiedzą na temat systemu nauki i szkolnictwa wyższego, bogatym doświadczeniem, znaczącymi osiągnięciami i szerokim spojrzeniem.

Obejmuję swoją funkcję z poczuciem dużej odpowiedzialności, ale czerpiąc z najwyższych standardów wyznaczonych przez dotychczasowych przewodniczących oraz ze świadomością olbrzymiego wsparcia i życzliwości ze strony wiceprzewodniczącej, pani prof. Anny Machnikowskiej i dotychczasowej przewodniczącej, pani prof. Anny Chełmońskiej-Soyty, oraz każdego członka Komitetu.

- Trzeba przyznać, że liczba opinii KPN, chociażby już opublikowanych w 2021 roku, jest imponująca i są one bardzo wnikliwe.

- KPN przeprowadza ewaluację realizacji polityki naukowej oraz opiniuje dokumenty przedstawiane przez ministra, ale także wychodzi z własnymi inicjatywami, podejmuje najbardziej aktualne tematy, starając się inspirować zmiany korzystne dla rozwoju nauki. Ze względu na swoje ustawowe umocowanie właśnie w tym konkretnym zakresie, szczególną odpowiedzialnością i uprzywilejowaną rolą Komitetu jest spojrzenie bardzo szeroko na rozwój polityki naukowej całego państwa, wychodzące poza obszar funkcjonowania jednego ministerstwa.

Moim zdaniem, skuteczną politykę naukową można realizować łącząc wysiłki i możliwości wielu resortów oraz uwzględniając głos środowiska związanego z systemem szkolnictwa wyższego i nauki, w szczególności Konferencji Rektorów Akademickich Szkół Polskich, Polskiej Akademii Nauk oraz Rady Głównej Nauki i Szkolnictwa Wyższego, co jest niezwykle istotne dla skuteczności i efektywności tej polityki. Bardzo liczymy na wsparcie kierownictwa Ministerstwa Edukacji i Nauki w takim prowadzeniu naszej działalności. Zresztą kilka dni temu otrzymaliśmy stosowne zapewnienia podczas spotkania z panem ministrem Włodzimierzem Bernackim, który dokładnie tak widzi rolę KPN  i zadeklarował również osobiste zaangażowanie.

- Jaki jest dalszy los opinii? Czy waszym wnikliwym analizom towarzyszy potem satysfakcja, że praca nie poszła na marne?

-Komitet przez ostatnie lata swojej działalności, w tym również w obecnej kadencji, udowodnił, że jego opinie są bardzo dogłębne i merytoryczne. W naszych posiedzeniach plenarnych zwykle uczestniczą wiceministrowie, dyrektorzy departamentów, naczelnicy wydziałów, eksperci, przedsiębiorcy, zapraszamy także przedstawicieli kierownictwa Polskiej Akademii Nauk, Komisji Ewaluacji Nauki, agent rządowych. Komitet wypowiada się zawsze po wyczerpującej dyskusji, dochodząc do konkluzji po analizie wszelkich dostępnych argumentów i opinii.

Pełniąc funkcję doradczą staramy się zwłaszcza zwrócić uwagę organu podejmującego decyzję, ustawodawcy, czy też kierownictwu odpowiedniej agencji na ewentualne zagrożenia, wynikające z przedstawionych rozwiązań, jak również zaproponować działania alternatywne lub uzupełniające. Oczywiście rolą tego organu jest podjęcie ostatecznej decyzji i wzięcie za nią odpowiedzialności. Wiemy, że te opinie są analizowane, widzimy, że w wielu przypadkach częściowo wykorzystywane. Podkreślamy zarazem zasadność włączania KPN na jak najwcześniejszym etapie przygotowywania koncepcji, zanim zostaną rozpowszechnione i staną się przedmiotem szerszej dyskusji. Takie zapewnienie otrzymaliśmy.

- Jedna z ostatnich opinii Komitetu dotyczy tzw. akademii praktycznych…

- Nasza obszerna opinia w tej sprawie została już przekazana do Gabinetu Ministra i ukaże się w najbliższych dniach. Opinie i stanowiska Komitetu są dostępne na stronie rządowej, gorąco zachęcam do ich lektury. 

- A czy KPN widzi zagrożenia w proponowanym systemie odejścia od „opieki naukowej” uniwersytetów w kształceniu nauczycieli w wyższych uczelniach zawodowych ?

- Widzimy zagrożenia i w naszej opinii zwracamy na nie uwagę. Jak zawsze  staramy się podchodzić bardzo konstruktywnie, także w odniesieniu do projektu tej nowelizacji podkreślamy, że w przypadku takiej zmiany w zakresie szkolnictwa wyższego w Polsce uzasadniona jest szeroka dyskusja środowiskowa. Oczywiście rozumiemy potrzebę intensyfikacji kształcenia nauczycieli ze względu na pojawiające się doniesienia o brakach kadrowych, ale też zwracamy uwagę, że kształcenie nauczycieli powinno być powiązane z odpowiednio wysokim poziomem badań naukowych. Podkreślamy, że znajomość aktualnej wiedzy w dyscyplinie i umiejętność ciągłego doszkalania się w oparciu o najnowsze odkrycia, jest kluczową kompetencją merytoryczną zwiększającą samodzielność nauczyciela i jego odpowiedzialność za przekazywane  treści. 

- Jakich opinii możemy spodziewać się w najbliższych miesiącach?

-  Przekazana została już opinia w sprawie pakietu wolności akademickiej i spodziewamy się opublikowania jej na stronie internetowej w najbliższych dniach. W niej również szczegółowo zwracamy uwagę na złożoność problemu, poruszamy wiele istotnych wątków i liczmy na to, że nasze uwagi i propozycje zostaną uwzględnione. Będziemy między innymi kontynuować temat reformy Polskiej Akademii Nauk, który podjęliśmy wspólnie z jej Prezydium i opublikowaliśmy w stanowisku z dnia 18 grudnia 2020 r. 

Polska Akademia Nauk, to prestiżowa, ważna i potrzebna instytucja – zarazem korporacja złożona z wybitnych naukowców -  oparta na trzech filarach: członkach PAN, instytutach badawczych, które mają olbrzymi potencjał wykonawczy, ale też komitetach PAN, które z kolei mają niezwykle bogaty potencjał ekspercki oraz integrują środowisko naukowe w poszczególnych obszarach. Właściwe wykorzystanie tego potencjału w różnych gremiach doradczych oraz przy podejmowaniu ważnych strategicznie wyzwań Państwa ma niezwykle istotne znaczenie dla rozwoju kraju.

Reforma PAN będzie wymagała z pewnością inwestycji, ponieważ trudno przeprowadzić skuteczne zmiany bez zaangażowania odpowiednich środków. Uważamy, że korzystne byłoby zaproponowanie instytutom PAN inicjatyw doskonałości naukowej, na wzór tych wprowadzonych dla uczelni. Żeby reforma się powiodła, konieczna jest dyskusja z udziałem tego środowiska. Będzie to jeden z istotnych tematów na naszych posiedzeniach. Z pewnością będziemy podejmować nowe tematy, jak również kontynuować sprawy będące już przedmiotem wcześniejszych obrad. Do kluczowych zaliczyłbym ewaluację jednostek naukowych, umiędzynarodowienie nauki, inicjatywy doskonałości,  federalizację, potencjalne zmiany w ustawie prawo o szkolnictwie wyższym i nauce, zamówienia publiczne i rozwój innowacyjności.

- Dziękuję serdecznie za rozmowę.

Rozmawiała: Lidia Jastrzębska