Studiowanie w Polsce, szczególnie w ostatnich 20 latach, jest powszechne, co oznacza, że ten etap i rodzaj edukacji wybiera znaczna część młodych ludzi kończących szkoły średnie. Pod koniec 2022 roku na polskich uczelniach kształciło się ponad 1 200 000 studentów, to rzesza ludzi! Studia wydają się zatem atrakcyjnym i naturalnym wyborem dla wielu maturzystów.
Jest to jednak wybór podyktowany nie tylko osobistym zainteresowaniem danym obszarem wiedzy i chęcią rozwijania się w tym kierunku, ale także wieloma innym czynnikami. Chcecie studiować, bo nie czujecie się gotowi wewnętrznie przygotowani przez szkołę do pracy oraz samodzielności finansowej i zawodowej. Wybieracie tę ścieżkę, również dlatego, że zrobili i robią tak inni – wasi rodzice, rodzeństwo, znajomi, koledzy i koleżanki ze szkoły. Aplikujecie na wybrane uczelnie, bo to wciąż oznacza także prestiż i obiecuje lepsze życie, rozwój, ciekawszą i lepiej płatną pracę. Niewątpliwie tak ważna decyzja w życiu, jaką jest decyzja o studiach i wybór konkretnego kierunku oraz uczelni, jest skomplikowaną sprawą i składa się na nią wiele mechanizmów. Dlatego warto się im przyjrzeć i przygotować do nich – zarówno do podjęcia decyzji, ale też do samej zmiany w waszym życiu, jaką jest przejście z roli uczennicy/ucznia w rolę studentki/studenta.
Najpopularniejsze kierunki
Równie ciekawe, co ogólne statystyki pokazujące, jak wiele młodych osób chce studiować i faktycznie studiuje, są opracowania pokazujące, które kierunki, a raczej obszary studiowania cieszą się największą popularnością wśród polskich maturzystów. Otóż najchętniej wybieranymi kierunkami w ostatnich latach były biznes, administracja i prawo (22,3% wszystkich studentów), technika, przemysł, budownictwo (14,8%), nauki społeczne, dziennikarstwo i informacja (11,9%) oraz zdrowie i opieka społeczna (także 11,9%).
Co nam to mówi o motywacjach, zainteresowaniach i wyobrażeniach maturzystów? Wydaje się, że dominują zainteresowania dość ogólne, uniwersalne, które można zastosować w różnych obszarach. Wiedzy i kompetencji prawniczych, zarządczych, czy administracyjnych potrzeba w niemal każdej organizacji i firmie, zatem praca po skończeniu tych kierunków powinna być dość łatwo dostępna. Z drugiej strony te kierunki nie wymagają na wejściu specyficznej i konkretnej wiedzy z zakresu nauk przyrodniczych lub ścisłych. Wejście wydaje się stosunkowo łatwe, a możliwości działania i pracy po studiach szerokie.
Cieszyć może spore zainteresowanie edukacją ścisłą i techniczną, szczególnie w kontekście technologicznego i ekonomicznego rozwoju kraju. Nasza gospodarka wciąż potrzebuje wyedukowanych inżynierów i inżynierek różnych specjalności. Oczywiście atrakcyjność i różnych branż technologicznych jest mocno zróżnicowana, ale nie tylko specjaliści IT mają aktualnie i w przyszłości sporo możliwości zawodowych, rozwojowych i zarobkowych.
Co wpływa na wybór studiów
W jaki sposób wasze ogólne przekonanie, że „warto studiować”, albo „chcę studiować” przekłada się na konkretne wybory – maturalne, a później rekrutacyjne? Jak tworzycie sobie swój model przyszłego i przyszłej siebie – na studiach i już po nich, na rynku pracy? Zapewne model ten jest raczej ogólny, ale u niektórych z was może być on bardzo szczegółowy i zaplanowany na kilka lat do przodu! Spróbujmy odpowiedzieć na pytanie, co bierzecie pod uwagę, a raczej – co na was wpływa, ponieważ mogą to być procesy niezupełnie świadome.
Otóż z pewnością są to wasze osobiste zainteresowania i uzdolnienia, które realizujecie ucząc się w sprofilowanych klasach szkół średnich oraz wybierając preferowane przez siebie przedmioty maturalne. Podlegacie też wpływowi rodziców, tradycji rodzinnych, doświadczeń starszego rodzeństwa. To może być bardzo wzmacniające i ułatwiające wybór, ale może też być pewną pułapką – warto się zatem temu procesowi przyjrzeć z pewnego dystansu, obiektywnie. Odpowiedzieć sobie na pytanie: czy to jest mój wybór, czy podejmuję go naprawdę autonomicznie?
Oczywiście, możecie powtórzyć wybory rodziców lub innych bliskich osób z korzyścią dla siebie, np. osoby kontynuujące rodzinne ścieżki edukacyjne i zawodowe, szybciej mogą poczuć się pewnie w nowych miejscach edukacji. Często mają też do dyspozycji nie tylko własne, ale także bliskich (rodziców, rodzeństwa i innych bliskich osób) doświadczenie i wiedzę.
Jak najmniej przypadku
Doświadczacie też inspiracji ze strony rówieśników i starszych koleżanek i kolegów, a także pewnego ukierunkowania przez szkołę. Zapewne wpływ na was (i to coraz większy, gdyż badania pokazują, że aktualni 20-latkowie są całkiem pragmatycznym i racjonalnym pokoleniem) ma też sytuacja na rynku pracy. Znaczenie ma zatem wasza wiedza (lub chociaż wyobrażenie) nt. możliwości finansowych i rozwojowych w różnych segmentach tego rynku. Niewątpliwie też, dla wielu osób, które już niedługo podejmą studia, silną determinantą jest…przypadek. Ponieważ losu i przypadków, które nam przygotowuje, nie jesteśmy w stanie kontrolować, postarajcie się zminimalizować wpływ tego czynnika.
W jaki sposób? Poszukując wiedzy wśród doradców edukacyjnych i zawodowych, czytając raporty i analizy dotyczące rynku pracy, rozmawiając ze starszymi osobami, które studiują lub ukończyły konkretne kierunki i wykonują konkretne zawody. Postarajcie wypracować swoją osobistą, ale popartą obiektywną wiedzą, ścieżkę edukacji i rozwoju w czasie studiów. Jesteście bardzo zróżnicowaną grupą, o różnych zainteresowaniach, talentach, doświadczeniach, wiedzy i motywacji.
To Wy jesteście najlepszymi ekspertami od samych siebie, ale poszukujcie też wsparcia, rady lub diagnozy innych osób.
Jak wejść w nową rolę
Przygotowanie do studiowania to przygotowanie nie tylko do rozwijania się w wybranym kierunku: społecznym, przyrodniczym, biznesowym, inżynierskim, informatycznym, medycznym itd. To także przygotowanie do zupełnie nowej roli. Przejście od roli uczennicy/ucznia do roli studentki/studenta może być dla wielu z Was niełatwe, a dla niektórych naprawdę bardzo trudne. Dlaczego? Otóż nowa rzeczywistość, zmiana znanej od lat szkoły na nieznaną dla większości uczelnię będzie wymagała nieco innych kompetencji oraz większej odpowiedzialności i samodzielności. W zależności od kierunku waszych przyszłych studiów, codzienna rzeczywistość będzie wyglądała zapewne bardzo różnie.
Przyszli inżynierowie początkowo sporo uwagi i wysiłku poświęcą matematyce i fizyce – zarówno teoriom, jak i całym listom zadań. Przyszli lekarze będą uczyć się anatomii i fizjologii, analizując ludzkie ciało. Młodzi artyści będą rysować i działać w pracowniach, młodzi filozofowie – czytać i dyskutować… Ale wszystkie te zróżnicowane aktywności połączy znacznie większa samodzielność w zdobywaniu wiedzy, a nawet samych źródeł tej wiedzy. Z drugiej zaś strony większość z was będzie też pracować zespołowo i na forum grupy. Będziecie musieli komunikować się, współpracować i planować swoją pracę z innymi ludźmi, w tym z ludźmi nauki, których sposób funkcjonowania, komunikowania się i pracy może odbiegać od tego, do czego przyzwyczailiście się w pracy z Waszymi nauczycielami szkolnymi.
Wyzwania i trudności
Mam nadzieję, że pomimo konieczności przestawienia się na nieco inny sposób funkcjonowania i uczenia się, możliwość rozwijania swoich zainteresowań i kierunku wiedzy, który wybierzecie oraz współpraca z naprawdę ciekawymi ludźmi, okaże się dla was bardzo wartościowa! Pamiętajcie, że studia, to także możliwość (a nierzadko i obowiązek) eksperymentowania, badania rzeczywistości, a nawet – zaangażowania się w prawdziwe badania naukowe. To, co jest także niewątpliwą wartością studiowania, to nabywanie samodzielności w nauce, pracy, projektach, ale też rozwijanie swoich umiejętności społecznych. Ponadto na wielu uczelniach istnieje możliwość zaangażowania się w aktywność w wielu organizacjach studenckich, która jest niezwykle rozwijająca.
To, z czym zmierzycie się oprócz większej samodzielności w uczeniu się i odpowiedzialności za ten proces, to także sprawna orientacja w nowym, czasem dość skomplikowanym otoczeniu, systemach, instytucjach. Czekają was także zupełnie nowe formy edukacyjne (wykłady, ćwiczenia, seminaria, laboratoria) oraz bardziej dynamicznie zmieniająca się edukacja – będą was uczyć różni nauczyciele, a w Waszym planie znajdą się kursy (przedmioty) trwające nieraz tylko jeden semestr. Możecie się także spodziewać innego rodzaju wsparcia od nauczycieli akademickich, niż miało to miejsce w szkole. Czasem możecie mieć wrażenie, że tego wsparcia brakuje, a komunikacja nie jest łatwa, ale powinniście się nauczyć asertywnie i skutecznie współpracować z nauczycielami.
Poszukajcie sojuszników
Niestety, wymienione wyzwania i trudności mogą sprawić, że nie dla wszystkich z was studia okażą się spełnieniem marzeń. Warto wtedy dokonać zmian, a na pewno zastanowić się, co jest dla mnie najlepsze i najwartościowsze? Ale zanim podejmiecie takie decyzje – poszukajcie sojuszników i osób oraz instytucji, które mogą Was wesprzeć w kryzysie motywacji i zaangażowania.
Z naszych badań wynika, że takim wsparciem są przede wszystkim inni studenci – wasi rówieśnicy, także przyjaciele ze szkolnych lat. Poza tym warto sięgać po wsparcie samorządu studenckiego – na poziomie wydziału oraz całej uczelni oraz przedstawicielek i przedstawicieli Waszego roku, czyli starostów i starostek. Wśród waszych „sojuszników”, tzn. życzliwych wam osób nie powinno zabraknąć – dziekanów oraz prodziekanów ds. studenckich oraz ds. dydaktycznych, a także administracji w dziekanatach.
W poważnych sprawach, kiedy wasze problemy i kryzysy mogą mieć długotrwałą, systemową przyczynę, radzimy zgłaszać się do osób specjalnie powołanych na uczelniach do rozwiązywania tego typu sytuacji, czyli pełnomocników rektorów ds. równości, dostępności, jakości kształcenia i innych obszarów społecznych.
Przygotowując się do studiowania poznajcie siebie same/samych, m.in. nauczcie się skutecznie radzić sobie ze stresem. Rozwijajcie umiejętności społeczne i komunikacyjne. Kontrolujcie swój czas, swój wysiłek i inne cenne zasoby. A równocześnie poznawajcie swoje nowe otoczenia i dowiedzcie się, w jaki sposób na swojej przyszłej uczelni możesz spędzić czas studiów jak najbardziej efektywnie, wartościowo i przyjemnie!
Anna Borkowska
Anna Borkowska - doktor psychologii, adiunkt w Katedrze Systemów Zarządzania i Rozwoju Organizacji Wydziału Informatyki i Zarządzania Politechniki Wrocławskiej. Jej zainteresowania naukowe dotyczą społecznego i psychologicznego kontekstu aktywności zawodowej: zaangażowania w pracę, dobrostanu czy wartości realizowanych w pracy. Szefowa uczelnianego Centrum Doskonałości Dydaktycznej.
